Егде жастағы адамдарға қалай көмектесуге болады, олар ұзақ жылдар бойы өмір сүріп, өздерін жақсы сезінуі үшін не істеу керек? Жаңа Manshuq материалында - егде жастағы және жасы ұлғайған адамдардың денсаулығына байланысты көптеген мәселелердің алдын алуға көмектесетін алдын алу шаралары туралы сұрақтарға жауаптар бар.
Алия Абдрахманова көп уақытын мемлекеттік емханаларда өткізеді. Бұл да түсінікті: 75 жаста дені сау адам болу және тұрақты медициналық қадағалаудың қажеттілігінсіз тыныш өмір сүру қиын. Бірақ, Алия Серікқызы өз денсаулығын мұқият қадағалап отырғанын атап өткен жөн: үнемі барлық қажетті скринингтерден өтеді, дәрігерлердің барлық нұсқауларын мұқият орындайды, дәрумендер қабылдайды, тамақтануын бақылауға тырысады. Оның басты мәселесі - ауру буындар мен қысым. Тізелері бірнеше жарақат пен сынықтардан кейін мазалай бастады, енді балдақпен жүру тура келеді. Бірақ егер мүлдем қозғалмаса - одан да жаман. Сондықтан, міндетті белсенділіктерден: суық мезгілде - таза ауада серуендеу, ал жазда саяжай телімінде жұмыс істеу. Хирургиялық емдеуден кейін ауырсыну мүлдем кетпесе де, оңайырақ болды. Қысыммен бәрі қиын - қалпына келтіру мүмкін емес, дәрігерлер бұл жасқа байланысты дейді. Сондықтан Алия Сериковна клиникадағы терапевтке үнемі барып тұрады және жағдайын үнемі қадағалап отырады - кем дегенде күніне бір рет қысымын бақылап отырады.
Әр адам өз денсаулығына мұқият қарауымен мақтана алмайды. Сондықтан біз егде жастағы адамдардың денсаулығына қатысты маңызды мәселелер туралы өзіндік жөнсілтер жасауға шешім қабылдадық.
Жақын адамдардың денсаулығына назар аудару - егде жастағы адамдар қажет ететін айтарлықтай көмек.
Қартайған кезде біздің иммундық жүйеміз қурай бастайды және бұл егде жастағы ауруларға тікелей байланысты: жаңа қорғаныс жасушалары пайда болмайды, бұрыннан барлары жаңартылмайды, сондықтан қарт адамдардың ағзасында қорғаныс функциясының төмендеуі байқалады. Инфекцияларға сезімталдық жоғарылайды, қалпына келтіру процесі баяулайды. Сонымен қатар, қорғаныс функциялары әрбір екінші қарт адамда байқалатын созылмалы аурулардың аясында әлсірейді.
Сондықтан егде жастағы адамдарды емдеуге мамандандырылған гериатр–дәрігерлер, бұрын жасалған екпелерге және бұрын болған жұқпалы ауруларға қарамастан, егде жастағы адамдарды иммундау қажеттілігіне ерекше назар аударады.
БҰҰ сарапшылары Қазақстанды қартаюдың жедел қарқыны бар мемлекеттерге жатқызады және 2050 жылға қарай ҚР қарт адамдардың саны 2,5 есе өседі деп болжайды.
Тұмауға қарсы екпе
Неге?
Маусымдық тұмау - екпе арқылы алдын алуға болатын аурудан өлімнің басты себебі. Жыл сайын әлемде бір миллиард адам тұмауды жұқтырады, оның ішінде 500 миллион адам асқынудан қайтыс болады. Сондықтан тұмауға қарсы екпе 65 жастан асқан адамдарға ұсынылады. Егде жастағы адамдарды тұмауға қарсы вакцинациялау өлім-жітімді 50% дейін төмендетеді - бұл тұмау мен оның асқынуларының алдын-алудың ең тиімді әдісі.
Білу маңызды:
Тұмауға қарсы екпені жыл сайын (күзде) жасау керек: біріншіден, оның тиімділігі біртіндеп әлсірейді, екіншіден, вакцинаның құрамы тұмау вирусына сәйкес жыл сайын өзгеріп отырады және олар қауіпті болады деп болжануда.
Кейде адамдар екпе жасаған болса да, тұмауды жұқтырады, бірақ бұл жағдайда ауру жеңіл түрде жүреді.
Пневмококкқа қарсы екпе
Неге?
Пневмококк - өкпенің қабынуын, менингитті, қанның жұқтырылуын (бактериемия, сепсис) тудыратын кең таралған бактерия. 65 жастағы және одан жоғары жастағы адамдар осы аурулардан зардап шегу қаупі жоғары топқа жатады.
Білу маңызды:
Вакцинация да маңызды, өйткені пневмококктың кейбір түрлері антибиотиктерге төзімді болып табылады.
National Foundation of Infectious Diseases (АҚШ) мәліметтері бойынша жыл сайын 400 000 астам адам пневмококк инфекциясымен АҚШ ауруханаға жатқызылады. Жыл сайын АҚШ-та Streptococcus pneumoniae инфекциясынан 4000 адам (негізінен ересектер) қайтыс болады. Сондықтан АҚШ Ауруларды бақылау және алдын-алу орталықтары 65 жастан асқан адамдарға, сондай-ақ белгілі бір қауіп факторлары бар барлық ересектерге пневмококқа қарсы екпе жасауды ұсынады.
Пневмония, соның ішінде пневмококкты – бүкіл әлем бойынша балалар өлімінің жиі кездесетін жұқпалы себебі. Алайда, бұл ауру ересектерде де ауыр асқынулар тудыруы мүмкін.
Пневмококкты аурулары Streptococcus pneumoniae бактериясынан туындайды. Кез келген адам пневмониямен ауыруы мүмкін, бірақ жоғары қауіп тобына - екі жасқа дейінгі балалар мен 65 жастан асқан ересектер, сондай-ақ қант диабеті, тыныс алу жүйесінің созылмалы аурулары, жүрек-тамыр жүйесі, иммунитеті төмендеген адамдар, темекі шегушілер және алкогольге тәуелді адамдар кіреді.
Егде жастағы адамдарда пневмония әдетте анатомиялық өзгерген өкпе тіндері, бұзылған желдету және перфузия жағдайында дамиды, яғни жасына қарай тыныс алу бұлшықеттерінің жиырылу күші мен өкпе тінінің серпімділігі төмендейді. Оған қоса егде жастағы адамдарда пневмония көбінесе қатар жүретін аурулардың аясында жүреді. Сонымен қатар, пневмонияның клиникалық көрінісі аз-уақтылы диагноз қою қиын, бұл өз кезегінде емдеуді қиындатады және аурудың болжамын нашарлатады.
Тағы бір мәселе – біз пневмококктың антибиотиктерге төзімділігінің артқанын байқаймыз. Бұл пневмококкты инфекцияны антибиотиктермен емдеу өте жиі тиімсіз екенін білдіреді.
Пневмококкты инфекциялармен сырқаттанушылық пен өлім-жітім деңгейіне әсер етудің ең тиімді тәсілі - бұл, әрине, вакцинация болып табылады. ДДСҰ мәліметтері бойынша, иммундау барлық жастағы адамдардың вакцинация арқылы алдын алуға болатын аурулардан екі-үш миллион адамның өлімінің алдын алады. Ал егде жастағы адамдарды вакцинациялау - бұл пациенттердің өмір сүру ұзақтығын арттыруға және өлім-жітімді азайтуға көмектесетін құралдардың бірі.
Сіреспе және дифтерияға қарсы екпе
Неге?
Сіреспе - бұл адамның жүйке жүйесіне үлкен зиян келтіретін инфекцияны тудыратын бактерия. Сіреспеге қарсы екпе осы бактериядан бөлінетін улануды бейтараптандыруға мүмкіндік береді. Сіреспеден зардап шеккен адамдардың барлығы дерлік бұл ауруға қарсы ешқашан егілмеген немесе соңғы он жыл ішінде қайта вакцинацияланбағандар. Сондықтан он жылда бір рет сіреспе мен дифтерияға қарсы екпе жасау ұсынылады (вакцинада сіреспе мен дифтерияға қарсы иммунитет қамтылған).
Білу маңызды:
Вакцинация дерлік 100% жағдайда бұл инфекциялардан қорғайды.
Әр екпе жасағанға дейін:
- Міндетті түрде дәрігердің қарауынан өту керек. Вакцинация кестесін дәрігермен бірге жасаған дұрыс.
- Екпе салар алдында талдаулар тек дәрігердің нұсқауы бойынша ғана қажет (мысалы, онкологиялық ауруды емдеумен байланысты иммун тапшылығы бар адамдарға).
– Егер адамның температурасы жоғары болса, кез-келген екпені жасауға қатаң тыйым салынады.
Вакцинация инфекциядан жүз пайыз қорғаныс бермейді, бірақ аурудан кейінгі асқынулардың ықтималдығы нөлге жақын.
Егер егде жастағы адамның созылмалы аурулары болса, бұл жағдайда екпелер қарсы көрсетілмеуі керек, ал тіпті тікелей ұсынылады.
Скрининг - бұл профилактикалық тексеру, оның мақсаты – ауруды немесе оған бейімділікті ерте кезеңде анықтау және уақтылы көмек көрсету.
Дәрігерлер ерте диагноз қою аурумен күресудің ең тиімді әдісі деп сендіреді. Қазақстандық дәрігерлердің өз арсеналында қауіпті ауруларды, оның ішінде онкологиялық ауруларды ерте диагностикалау бағдарламасы бар.
Белгілері болмаса да, қарт адамдарға зерттеу жүргізу керек:
сүт безінің қатерлі ісігі
Қазақстанда 40 жастан бастап барлық әйелдер екі жылда бір рет маммографиядан өтуі қажет. Скринингтен аудандық емханаларда тегін өтуге болады.
жатыр мойны қатерлі ісігі
Жатыр мойны қатерлі ісігін үнемі тексеруден 30 жастан асқан әйелдер өтуі керек. Скрининг (арнайы тексерулерде онкоцитологияға жағынды алынады) аудандық емханаларда тегін жүргізіледі. 2019 жылы Қазақстанда осындай скринингтен бір миллионнан астам әйел өтеді.
қуықасты безінің қатерлі ісігі
тоқ және тік ішек қатерлі ісігі
өкпе қатерлі ісігі
қан айналымы жүйесі ауруларын ерте анықтауға арналған скрининг: артериялық гипертония, жүректің ишемиялық ауруы
Дәрігердің қабылдауында жылына бір рет қысымды өлшеу қажет.
глаукомаға скрининг
Скринингтен 60, 62, 64, 66, 68, 70 жастағы ерлер мен әйелдер өтеді. Көз қысымы тексеріледі.
остеопорозға скрининг
65 жастан асқан әйелдерге ұсынылады. Сүйек тығыздығын өлшеуге арналған тесттер ауру сынықтарға әкелмес бұрын остеопорозды анықтауға мүмкіндік береді.
Жүрек-қан тамырлары аурулары бүкіл әлемде өлімнің басты себебі болып табылады. Сондықтан олардың алдын-алу үлкен рөл атқарады. Тәуекел факторларын анықтау және жою маңызды.
60-70 жасқа қарай адам көптеген аурулардың гүлшоғын жинайды. Олар бір күнде емес, бір сәтте пайда болмайды - біз оларды жылдар бойы «табамыз». Тұрақты алаңдау, күйзеліс және дұрыс тамақтанбау, темекі шегу және алкогольді тұтыну жүрек-тамыр ауруларының дамуына әкеледі.
Бірақ бұл аурулардың алдын алу, дамуын және өршуін тоқтату біздің қолымызда.
Ең алдымен, сіздің қан қысымыңыздың, салмағыңыздың, қандағы қант (глюкоза) мен холестериннің деңгейін бақылау қажет.
Осы төрт көрсеткішті өлшеу көп күш жұмсауды қажет етпейді. Бұл ретте тұрақты бақылау денсаулыққа қатысты күрделі мәселелердің алдын алуға көмектеседі.
Тағы екі маңызды аспект - дене салмағы мен темекі шегу.
Дене салмағының орташа есеппен 5 кг төмендеуі систолалық («жоғарғы») қысым деңгейін 4 мм сын. бағ., ал диастолалық («төменгі») сәйкесінше 3,6 мм сын. бағ төмендететіні дәлелденді. Дене салмағын қалыпқа келтіру қысымды тұрақтандыруға ғана емес, сонымен қатар бірлескен ауырсынуды азайтуға да көмектеседі - ағзаға өзін «көтеріп жүру» оңайырақ болады.
Темекі шегудің зияны туралы шексіз айтуға болады. Мен темекі шегуден бас тарту керек екенін қайталаудан шаршамаймын. Темекі шегудің ләззаты, күйзеліс және т.б. туралы айтудың қажеті жоқ. Темекі шегу қан қысымының жоғарылауына ықпал етеді, қан тамырларын «бұзады» және жағымсыз иісті тудырады.